Oreo Kurabiye Tekniği
Çocuklara Sınır Koyma ve Seçenek Sunma Tekniği: Ya-S-A
Birçok durumda ebeveynler çocuklar için seçimler yapmak zorundadır. Çocukların sorumluluk alabilecek kadar olgun olmadığı kararlar; yatma vakti, sağlık ve güvenlik sorunları ile ev kurallarına uyumluluktur. Ancak ebeveynler çocuklarına bir seviyede seçimler sağlayarak kontrolü elde tutabilirler. Çocuk beyni yetişkin beyninden farklıdır; bu nedenle sınırları ve sonuçları çocuğa uygun bir şekilde anlatmak gerekir. Çocuklarda 'Sınır belirleme' ve 'Seçenek sunma'nın en etkili ve terapötik yolu Ya-S-A tekniğidir. Bu teknik, oyun terapisinin öncülerinden Prof. Dr. Gary Landreth tarafından geliştirilmiştir. Bu pratiği rutin bir alışkanlık haline getirdiğinizde, çocukların kendi duygu ve davranışlarını düzenleyebilmelerine ve kendi disiplinlerini geliştirmelerine yardım etmiş olursunuz.
Bu teknik sadece yetişkinlerin (anne-babalar, eğitimciler) çocuklarına sağlıklı sınırlar koymasına yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda çocuklara da hayatları boyunca kendileri ve başkaları için sağlıklı sınırlar koyabilmeyi öğretir.
Ya-S-A Tekniği Nedir?
Bu basit ama etkili yöntemin gerçekten etkili olması için çocuğu gerçekten dinlemeniz ve duygularını kabul etmeniz gerekir. Ya-S-A tekniği üç basit adımdan oluşur:
Duyguyu Yansıtın / Acknowledge the Feeling
Çocuğun nasıl hissettiğinin farkında olmak, onların duyulduğunu ve anlaşıldığını hissettirir. Duyguların kabul edilmesi, çocuğun kendi duygularını daha kolay kontrol altına almasını ve daha çabuk sakinleşmesini sağlar. Örneğin: "Kızgın olduğunu ve bana vurmak istediğini biliyorum."
Çocuğun duygusunu kabul etmek bir sonraki adımda yapacağınız sınır koyma kuralını daha etkili hale getirir. Çocuğun duygusunu-isteğini yansıtın. Duyguları kabul edilmemiş bir çocuk; duyulmadığını, önemsenmediğini düşünür ve belirlenen sınıra da riayet etmez. Bu nedenle bu adımı atlamak sonuca ulaşmada işinizi zorlaştırır ve etkili olamazsınız. Çocuğunuzun ismini söyleyerek cümleye başlayın.
Örnek: "Ayşe şu anda çikolata yemek istediğini biliyorum. Sen şu an açsın ve çikolata yemeyi seversin."
Sınırı İfade Edin / Communicate the Limit
Çocuğun duygularını kabul ettikten sonra, sınırı belirlemek önemlidir. Örneğin: "Çikolata yemekten sonra yenir, şu an yemek saati."
Çocukların duygularını ifade etmesi sağlıklı ve normaldir. Sadece pozitif duygularını değil negatif duygularını da ifade edebilmeleri gerekir. Ağlamak bir çocuk için en doğal ve normal gereksinimlerden biridir. Ancak bu duyguları dışa vururken onları uygunsuz şekilde yapmalarına sınır getirmek gerekir. Bu duyguları yıkıcı şekilde ifade etmeleri kabul edilemez. Duygularını kabul ettikten sonra yaptığı uygunsuz davranışın doğru olmadığını bilmelerini sağlamalısınız. Bunu yaparken; çocuğun kendisine değil, davranışına "sınır" getirdiğinizden emin olun.
Sınırı ifade ederken örneğin; "Oyuncaklar atmak için değildir oynamak içindir" diyerek nesnenin işlevini göstererek belirtin. Bu şekilde nesnenin işlevini ifade ettiğinizde (Gökyüzü mavidir) sınırlar çocuk tarafından daha istekli bir biçimde kabul edilir.
Kabul Edilebilir Bir Alternatif Sunun / Target Acceptable Alternatives
Çocuklar öfkeli olduklarında o an duygularıyla başa çıkmaya çalışırlar ve bu duygularla nasıl sağlıklı şekilde başa çıkılacağını öğrenmeye ihtiyaçları vardır. Bu gibi durumlarda sizin için kabul edilebilir olan; kendilerini ifade edebilecekleri başka yollar sunun. Çocuğa kendi seçimini yapabilmesi için alternatif sunmak önemlidir. Çocuklara kendi seçimini yapma becerisine sahip olduklarını hissetmeleri sorumluluk alma ve problem çözmeyi öğrenmelerine yardımcı olur.
Örneğin arkadaşına, ebeveynlerine veya herhangi birine vurmak isteyen çocuğa ilk 2 adımdaki kuralları uyguladıktan sonra "Yastığa vurmayı seçebilirsin." ifadesi kullanılabilir. Seçenek sunarken kabul edilebilir bir seçenek sunduğunuzdan emin olun. Bu standart toplum ve sağlık normlarına uygun olmalıdır.
Net ve Tutarlı Sınırlar Belirleyin
Sınırı kabul etmek veya etmemek çocuğa bağlıdır, ancak ebeveyn olarak sınırı yerine getirmek sizin sorumluluğunuzdur. Çocuklara sürekli ve tutarlı sınırlar koymak, onların güvende hissetmesini sağlar. Bu sınır koyma yöntemi, çocuğa öz-denetimi ve kendi davranışlarından sorumlu olmayı öğretir.
Örneğin; öfkelenip bir cisimle vurmak isteyen çocuğa: "Bana vuramazsın, bunu atamazsın" demek yerine, "Ben vurmak için değilim" ifadesini kullanmak daha etkili olacaktır.
Sonucu Belirtin
Çocuk uygunsuz davranışlara devam ederse, bu adımlardaki kararlılığınızda kesin ve net olun. Bu aşamada çocuğa son seçenek sunulur. Bu adım çocuğa bir seçeneği olduğunu anlaması için dikkatlice ortaya konur ve ne olursa olsun sonucun onun seçeneğinden dolayı olacağı belirtilmelidir. Bu ne bir cezadır ne de çocuğu reddetmek. Asıl amaç çocuğun sorumluluğu üstlenmesini sağlamaktır.
Örnek: "Eğer oyuncaklarını toplamamayı seçersen bugün çizgi film izlememeyi seçersin."
Önemli Notlar
- Zaman Belirtmek Önemlidir:
Seçeneği sunarken zaman dilimini belirtmek çok önemlidir. Örneğin, "Bugün" diyerek mutlaka zamanı belirtin. Sınır olmayan yerde güven hissi yoktur. - Kısa ve Net Olun:
Sınırı 10 kelimeden daha az bir sürede ifade edemiyorsanız, hiç söylemeyin. Ebeveynler olarak, gereksiz yere uzun açıklamalar yapma eğilimindeyiz. Bu da mesajın etkisini azaltır. - Yaşa Uygun Seçimler Sunun:
Çocuklara yaşlarına uygun seçimler vermek onları güçlendirir. Kontrol ve güç hissi kazanan çocuklar, davranışlarını daha iyi düzenlemeyi öğrenirler. - İçsel Kaynakları Güçlendirin:
Seçimler, çocukların dış kaynaklara (ebeveynlerine) güvenmek yerine kendi içsel kaynaklarına başvurmalarını sağlar. Bu, çocukların sorunu çözme yeteneklerini geliştirir. - Karar Verme ve Problem Çözme Becerilerini Geliştirin:
Seçim sunmak, çocuklara karar verme ve problem çözme fırsatları sağlar. Bu süreçte çocuklar hatalarından ders almayı ve sonuçlara dayanarak kararlarını gözden geçirmeyi öğrenirler. - Sınırlar Eğitici Olmalıdır:
Sınırlar keyfi ve değişken olmamalıdır; eğitici ve karakter inşa edici olmalıdır. - Eşit Derecede Kabul Edilebilir Seçimler Sunun:
Çocuğa sunduğunuz seçimlerin hem sizin hem de çocuk için eşit derecede kabul edilebilir olmasına dikkat edin. Çocuğun yapmış olduğu seçimle yaşamasına razı olmalısınız. İkinci seçeneği sunarken, çocuğu manipüle edecek seçimler yapmayın. Çocuğun hoşuna gitmeyeceğini bildiğiniz bir seçim sunarak onu istediğiniz şeye yönlendirmeye çalışmamalısınız. - Çocuğun Yapabileceği Şeyleri Siz Yapmayın:
Bir çocuk için kendisinin yapabileceği bir şeyi asla siz yapmayın. Çocuğa kendi sorumluluğunu üstlenme fırsatı verin. - Sabır ve Kararlılıkla Tutarlılığınızı Sürdürün:
Bu yöntemi alışkanlık haline getirmek zaman alabilir hem sizin hem de çocuğunuz için yeni bir uygulama olabilir. Ancak sabır ve kararlılıkla tutarlılığınızı sürdürmek önemlidir. Bir alışkanlığın kazanılması için süreklilik arz etmesi gerekir.
Sabır ve Kararlılık ile Ya-S-A Tekniğini Uygulamak
Ya-S-A sınır koyma ve seçenek sunma tekniğinin etkili olabilmesi için sabır ve kararlılıkla tutarlılığınızı sürdürmelisiniz. Bu teknik zamanla alışkanlık haline gelir ve hem siz hem de çocuğunuz için bir rutin olur. Bu süreçte kararsızlık veya esneklik göstermemeye dikkat edin, pes etmeyin. Zamanla çocuklarda Ya-S-A yöntemiyle sınır ve seçenek sunmak kolay bir rutin haline gelecektir.
Çocuklara sınır koymak ve olumlu davranışları teşvik etmek için Oreo Kurabiye Tekniği'ni kullanabilirsiniz. Ebeveyn Danışmanlığı desteği alarak bu etkili yöntemi hayatınıza entegre edebilir ve çocuklarınızın sağlıklı gelişimine katkıda bulunabilirsiniz.
